Европската унија веќе не зборува за целосен крај на бензинците и дизелите во 2035 година – барем не на начинот на кој тоа беше најавено пред неколку години. По силен притисок од автомобилската индустрија, политичари и синдикати, Брисел се подготвува да ја омекне забраната и да им остави врата отворена на моторите со внатрешно согорување, ако работат на нискојаглеродни горива како е-горива и напредни биогорива.
Во 2022 и 2023 година во ЕУ се велеше: од 2035 година сите нови автомобили што ќе се продаваат во Унијата мора да бидат со нула емисии на CO2 при возење. Тоа практично значеше крај за новите бензинци и дизели и силен поттик за целосно електрични модели.
Регулативата беше дел од пакетот „Fit for 55“, со цел до 2050 транспортот да стане климатски неутрален. Тогаш изгледаше дека електричните автомобили ќе растат многу побрзо, а индустријата – и политиката – делуваа порелаксирано околу транзицијата.
Што се менува сега: моторите остануваат, но горивото мора да биде „зелено“
Сега Европската комисија се подготвува да предложи измени: и по 2035 ќе може да се регистрираат нови автомобили со мотори со внатрешно согорување – но само ако работат на е-горива, напредни биогорива и други горива со многу ниски емисии.
Во суштина, не се укинува целиот концепт, туку се менува логиката: наместо „забрана за моторите“, се воведува „забрана за фосилното гориво“. Автомобил со класичен мотор би бил дозволен, но само доколку користи гориво што во целиот животен циклус (производство + употреба) има многу ниски или нулти нето емисии.
Европски претставници веќе јасно кажуваат дека ЕУ мора да биде „отворена за сите технологии“ и дека новите правила ќе ја земат предвид и улогата на нискоемисионите горива, за транзицијата да биде и економски одржлива и социјално праведна.
Притисок од Германија и предупредувања од индустријата. За пресвртот не е заслужен само „гласот на разумот“ во Брисел. Месеците наназад автомобилската индустрија и поединечни земји гласно предупредуваат дека преминот на струја оди потешко од планираното:
– продажбата на електрични автомобили расте, но поспоро од очекувањата
– кинеските конкуренти стануваат сè поагресивни
– фабриките и добавувачите стравуваат за десетици илјади работни места
Клучен играч е Германија. Новата владејачка структура и канцеларот Фридрих Мерц отворено најавија дека ќе бараат омекнување на забраната, со технолошки неутрален пристап: покрај батериски електрични возила да остане простор и за plug-in хибриди, модели со „range extender“ и високо-ефикасни мотори што користат алтернативни горива.
Од Берлин до Брисел веќе се испратени сигнали – и формални писма – дека Германија не сака слепо да ја следи првичната забрана ако тоа значи губење индустриска база и масовни отпуштања. Токму тие притисоци во голема мера го отворија патот за омекнување на правилата.
Што велат бројките: електрични, хибриди, дизели
И покрај силната промоција, електричните автомобили не се доминантна слика на европските патишта. Оваа година:
– електричните модели држат некаде околу една петтина од продажбата
– хибридите се најбарани, со удел над една третина
– plug-in хибридите првпат почнуваат да го стигнуваат и надминуваат уделот на дизелите
Сликата е јасна: купувачите и производителите моментално најмногу се потпираат на „премостувачки“ технологии, пред сè хибриди, додека целосната електрификација не оди толку брзо како што беше цртано на презентации и стратегиски документи.
Кои горива добиваат шанса: е-горива, HVO100 и напредни биогорива
Новата политика на ЕУ им дава простор на:
– синтетички е-горива – произведени од водород и CO₂, со помош на електрична енергија од обновливи извори
– напредни биогорива – направени од отпад, остатоци и други не-прехранбени суровини
– HVO100 дизел – хидротретиран растителен дизел кој веќе може да се користи во одредени модерни дизел мотори
Некои производители одамна се движат во оваа насока. BMW, на пример, сертифицира мотори за работа на HVO100, а Porsche инвестира во фабрики за е-горива во региони со силен потенцијал за ветер и обновлива енергија. Логиката е: доколку горивото е „чисто“, моторот може да остане.
Колку навистина се „зелени“ овие горива?
Тука приказната станува покомплексна. Не сите биогорива навистина се климатски неутрални. Ако за нив се сечат шуми, троши многу енергија за транспорт и обработка или се користат суровини што инаку би биле храна, реалното намалување на емисиите може да биде далеку од теоретските 80–90%.
Покрај тоа, напредните биогорива и е-горивата имаат ограничен потенцијал за производство и веќе се сметаат за приоритетни за:
– авијацијата (кај која електричниот авион сè уште е далечна приказна)
– поморството и тешкиот транспорт
Доколку автомобилите „изедат“ голем дел од ова гориво, може да настане тесно грло – недостиг, високи цени и во краен случај дури и повисоки емисии отколку што се планирало.
Поделена Европа: кој слави, а кој е бесен?
Не се радуваат сите на омекнувањето на забраната.
Кој го поздравува пресвртот?
– голем дел од германската и италијанската авто-индустрија
– политичари кои сакаат да го заштитат производството и работните места
– синдикати во авто-секторот, особено во земјите со силна автомобилска традиција
Кој е против?
– дел од производителите што веќе целосно се насочиja кон електрична иднина и не сакаат „разводнета“ регулатива
– еколошки организации кои предупредуваат дека омекнувањето ќе ја забави електрификацијата
– држави кои масовно инвестираат во EV инфраструктура и сакаат јасен, тврд рок
Оваа поделба значи дека во наредните години ќе гледаме силно лобирање од двете страни, со ЕУ во средина, која ќе се обидува да најде рамнотежа меѓу климатските цели и индустриската реалност.
Што значи ова за еден обичен возач? Ако до вчера порака беше:
„По 2035 забораваш на нов бензинец или дизел“, денес таа повеќе личи на: „По 2035 можеш да купиш нов автомобил со мотор, но тој ќе смее да работи на многу конкретно, специјално гориво.“
Во пракса електричните автомобили остануваат главен правец на развој, особено во масовните сегменти. Ххибридите и plug-in хибридите веројатно ќе добијат подолг животен век . По 2035 ќе постојат премиум и ентузијастички модели со мотори на е-горива – но тоа ќе биде скап спорт . Класичен бензинец на „обично“ гориво полека ќе стане реткост кога зборуваме за нови автомобили
За голем дел од луѓето, реалниот избор ќе се сведува на: електричен, хибрид или евентуално мотор на алтернативно гориво, зависно од тоа како ќе се развива пазарот, инфраструктурата и даночните политики во секоја држава.
Важно е да се каже: ЕУ формално и понатаму стои зад целта новите автомобили од 2035 да имаат нула или минимални нето емисии. Она што се менува е патот до таму. Наместо „само батерии и ништо друго“, сега се отвора простор за микс на технологии – со јасна тенденција батериите да останат доминантни, но мотори со внатрешно согорување да опстанат во пониши, во комбинација со поскапи, но појавни „чисти“ горива.
Дали ова ќе биде паметен компромис или опасно развлекување на транзицијата – ќе зависи од тоа:
– колку брзо ќе паднат цените на електричните автомобили
– дали е-горивата и биогоривата навистина ќе станат достапни и климатски корисни
– како ќе реагираат купувачите и индустријата на новите, попрецизни правила
